در مطالب قبلی، پس از بحث كوتاه پیرامون برخی فواید پزشكی اوقات نماز، به مقدمات نماز و طهارت نمازگزار توجه كردیم و برخی فایده های طبی مترتب بر آن را به اختصار اشاره نمودیم. از جمله پیرامون اهمیت نظافت دست و صورت كه بر اثر نمازبه انسان هدیه می گردد سخن گفتیم . اما در ادامه وضو ، فرمان الهی بر مسح سر و پا قرار گرفته است .(1)

هر چند می توان در بعد نمادین و از دیدگاه زیبایی شناسی ، مسح سر و پا در پایان وضو را سمبلی جسم ، از سر تا پا و از فرق تا قدم به حساب آورد و به عنوان عاملی در یاد آوری پیوسته مسلمانان مبنی بر نظافت تمام بدن تلقی كرد، اما در باره بیماری ها نیز می توان به نكاتی چند توجه نمود .

پاها و سر انسان بر خلاف دست و صورت، از اعضایی هستند كه در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشیده هستند، تا حدی كه حتی خود نیز معمولا توجه كمی به آنها دارند .(2)

در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اكسیژن قرار گرفتن این اعضاء كه علاوه بر شادابی پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم های بی هوازی در منافذ پوست خواهد شد.

البته لازم به توجه است كه بسیاری از بیماری های پوست (به ویژه عفونت ها) بوسیله غسل های متعدد اعم از واجب و مستحب كه شخص نمازگزار در طول زندگی خود به جا می آورد، قابل پیشگیری هستند كه برای پرهیز از اطاله كلام تنها به همین اشاره بسنده می كنیم.

پی نوشت:

1. آیه شریفه 6 سوره مباركه مائده

2. پوشش پا به صورت جوراب و كفش امروزه در اكثر فرهنگ ها متداول شده است و پوشش سر به صورت های مختلف از چادر و عمامه گرفته تا كلاه و روسری از دیر باز معمول بوده است.

---

هر انسان طبیعی در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر می برد و تاثیر خواب بر روان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشكی است . بطوریكه امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم و قابل توجه در زمینه ابتلا به بیماریها ، به حساب می آید .

 

---

 

 

نکته اول

تاثیر نماز بر بهداشت خواب

     هر انسان طبیعی در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر می برد و تاثیر خواب بر روان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشكی است . بطوریكه امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم و قابل توجه در زمینه ابتلا به بیماریها ، به حساب می آید .

به عنوان مثال ، در اشخاص مبتلا به افسردگی ، میزان خواب به نحو چشمگیری ، افزایش و یا به ندرت ، كاهش پیدا می كند . تغییرات خواب انسان در بیماریهای جسمی نیز بسیار چشمگیر است ، بخصوص اگر تاثیر ناراحتی های روان انسان بر جسم او را در نظر داشته باشیم و به یاد آوریم كه بیش از 60 درصد مراجعه كنندگان به بیمارستانهای عمومی ، در واقع از یك مشكل روانی رنج می برند.

     به این ترتیب ایجاد بهداشت خواب ، در واقع یك ركن مهم بهداشت روانی و جسمی به حساب می آید و هر عاملی كه در تنظیم بهداشت خواب موثر باشد ، پیشگیری كننده و حتی درمانگر بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی است .

     امروزه ، نخستین اصلی كه در ایجاد بهداشت خواب ، توسط جدیدترین منابع علمی دنیا توصیه می شود ” بیدار شدن هر صبح سر یك موقع مشخص از خواب است ”‌ (1)

     یك نگاه كلی به جدول اوقات شرعی ، نشان می دهد ، كه وقت نماز صبح ، در تمام طول سال ، با در نظر گرفتن تغییرات ناشی از حركات وضعی و انتقالی زمین ، زمان ثابتی است و اقامه كننده نماز صبح ، با برخاستن پس از اذان  در واقع اساسی ترین گام را در جهت رعایت بهداشت خواب و در نتیجه آن ، سلامت بدنی و تعادل روانی برداشته است .

در این مورد در مقاله های بعدی باز هم سخن خواهیم داشت ..

ــــــــــــــــــــــ

1. ترجمه فارسی روانپزشكی كاپلان ـ سادوك ، دكتر نصرت اله پور افكاری ـ جلد سوم صفحه111.

نكته دوم

تاثیر نماز بر بیماری افسردگی

     در مقاله  گذشته از تاثیر نماز بر بهداشت خواب به نكته ای اشاره كردیم . حال در ادامه همان موضوع باید گفت كه دانش پزشكی ظرف چند دهه اخیر موفق به اكتشاف مهمی پیرامون خواب شده است و آن كشف بخشی مهم در طول خواب انسان به نام خواب  REM بوده است .(1)  پس از آنكه حدود 45 دقیقه از به خواب رفتن انسان گذشت ، مرحله  REM آغاز می شود و به مدت كوتاهی حدود 10 تا 15 دقیقه ادامه می یابد .

     در طول مرحله REM از خواب ، به طرز اسرار آمیزی تمام عضلات اسكلتی بدن از كار می افتد و شخص كاملا بی حركت می شود و نوار مغزی شخص به جای حالت خواب ، حالت بیداری كامل را نشان می دهد . بطوریكه در این حالت مغز از فعالیت بالایی برخوردار است .

     در طی REM درجه حرارت بدن و ضربان قلب به طور غیر منتظره بالا می رود و حركات سریعی در چشمان فرد دیده می شود كه وجه تسمیه این مرحله نیز می باشد ( مرحله حركات سریع چشم  RAPID  EYE  MOVEMENT) و چنانچه شخص را در این حالت بیدار كنیم به احتمال بسیار قوی ابراز می كند كه در حال خواب دیدن بوده است .

     مرحله REM پس از 10 تا 15 دقیقه متوقف می شود و پس از آن در طول خواب و به طور دوره ای و بطور منظم تكرار می شود . با این وجود كل دوران R EM در طول یك خواب 8 ساعتی در اشخاص طبیعی 90 دقیقه خواهد بود و قسمت اعظم آن در ساعات نزدیك به صبح به وقوع می پیوندد.

     امروزه دانش پزشكی به اثبات رسانده است كه در بیماری افسردگی یكی از تظاهرات مهم ، افزایش یافتن طول خواب  REM نسبت به میزان طبیعی است . بطوریكه شخص افسرده به میزانی بیش از سایر اشخاص خواب می بیند . یعنی زمان بیشتری را در مرحله  REM بسر می برد .

     از این جهت یك مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است كه كاهش دهنده مرحلهREM خواب باشند .( از جمله داروهای ضد افسردگی 3 حلقه ای)

     علاوه بر این یك روش درمانی جدید برای بیماران افسرده ، بیدار نگه داشتن آنها ، برای كاهش میزان REM می باشد . زمان نماز صبح كه در سوره مباركه ” اسراء ”‌ با عنوان ” ان قران الفجر كان مشهودا ”‌  از آن نام برده شده است و مورد تاكید فراوان می باشد . بگونه ای قرار گرفته است كه سبب كاهش دادن قابل ملاحظه میزان خواب REM در اشخاص می شود .

 همانطور كه خواندید قسمت اعظم خواب REM در حوالی صبح بوقوع می پییوندد و چنانچه شخص خود را ملزم به بیداری صبحگاهی كند در حقیقت جلوی ورود خود به مرحله قابل توجهی از خواب REM را گرفته است .

     از این جهت بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی می تواند به عنوان واكسنی در پیشگیری از افسردگی و حتی دارویی در درمان افسردگی مطرح باشد . لازم به توضیح است كه خواب  REM در حد تعادل برای سلامت و رفع خستگی لازم است اما زیادی آن منجر به مشكلات مختلف از جمله افسردگی می شود و نقش نماز بعنوان متعادل كننده میزان  REM مطرح است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. در مورد خواب REM و ویژگیهای آن مطلب از : ” روانپزشكی كاپلان ـ سادوك ”‌ ترجمه فارسی دكتر پور افكاری اقتباس شده است .

نکته سوم

تاثیر نماز بر شادابی جسم و روان

 امروزه ضرب المثل ایرانی ” خنده بر هر درد بی درمان دواست ”‌ مصداق كاملا علمی پیدا كرده است . دانش پزشكی در قرن حاضر به وضوح می داند اشخاصی كه اصطلاحا یك لب و هزار خنده گفته می شوند ، نسبت به آنان كه به اصطلاح با خودشان نیز قهرند ! و نسبت به زندگی بدبین و عبوس هستند ، بسیار كمتر دچار بیماری های جسمی و روانی می شوند .

     به این ترتیب هر عاملی كه شادابی را به انسان هدیه كند ، در واقع به سلامتی جسم و روان او كمك كرده است . اما نكته بسیار مهمی كه دانش طب به بشر آموخته است ، این مطلب است كه شادابی و افسردگی انسان پیش از آنكه تحت كنترل اراده او باشد ، زیر فرمان تغییرات مواد شیمایی در سلسله اعصاب مركزی انسان است و ما این مطلب را در ادامه مباحث ” 40 نكته پیرامون نماز ”‌ از جمله مبحث ” تعادل ناقلهای عصبی ”‌ روشن تر خواهیم كرد .

     اما در اینجا ذكر همین نكته كافی است كه مثلا افزایش یك ماده شیمیایی به نام ” دو پامین ”‌ در بدن سبب می شود انسان بدون آنكه خود بخواهد ، دچار ناراحتی و كاهش این ماده نیز سبب شاد شدن غیر ارادی انسان خواهد شد .(1)      

     بعنوان مثال ، عصبانیت و ناراحتی غیر ارادی و بدون علت صبحگاهی كه حالت شدید آن بعنوان ملانكولی یا همان مالیخولیا ( افسردگی درونزاد صبحگاهی ) شناخته می شود ، در اثر تغییرات و كم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی بوقوع می پیوندد.

     اما از جمله این مواد شیمیایی داخل بدن كه به طور غیر ارادی سبب شادی انسان می شود و به او شعف و نشئه بی نظیر می بخشد ، ماده ای به نام ” كورتیزول می باشد كه میزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحرگاهی بشدت افزایش می یابد  (2) ودر صورت بیداری انسان در این ساعات ، لذت و شعف سرمست كننده ای نصیب او می شود كه بی شك بر زندگی او در تمام طول روز تاثیر گذار است .

افزایش كورتیزول در ساعات صبح و ارتباط آن با سرخوشی صبحگاهی ، كه امروزه از مسلمات پزشكی است ، در واقع توجیه قابل توجهی بر همه مضامینی كه در فرهنگ و ادب و عرفان پیرامون ”‌ اسرار سحر ”‌‌ معرفی می شوند ارائه می دهد .

     از نمونه توجه بسیار به سرخوشی و شادابی سحرگاهی و تاثیر آن در زندگی انسان در اشعار خواجه شیرین سخن شیراز حضرت حافظ بسیار می توان یافت :

_________________________________

1 روانپزشكی كاپلان ـ سادوك ترجمه فارسی : دكتر پور افكاری

2. فارماكولوژی كاتزونگ ـ مبحث كورتیكو استروییدها

نماز وبارهای الکتریکی:

همان طور که قبلا اشاره شد، بارهای زائدی که در اثر تحریکات الکتریکی اعصاب به وجود می آیند هم شبیه میدان بدن بر امواج مغزی اثر سوء دارند.این اثرات در نواحی که اعصاب در آن تحرک بیشتری دارند، خطرات جدیتری ایجاد می کنند. و باید هر چه سریعتر از آن نواحی دور شوند.  به طرز حیرت آوری می بینیم که این نواحی، دقیقا نواحی هستند که در وضو شسته می شوند( سر، دست، مچ پا به پایین)و بنابر تحقیقات صورت گرفته، بهترین راه دفع این بارهای زائد، استفاده از یک ماده رساناست. سریعترین و ارزانترین  و بی ضررترین ماده برای این کار، آب است.  جالب این جاست که آب هر چه خالص تر باشد،سریعتر بارهای ساکن را از بدن ما به اطراف گسیل می دهد و هیچ مایعی مثل آب خالصی که در وضو به انسانها سفارش شده این اثر را ندارد.

 نماز و امواج مغزی:

با دفع بارهای زائد بدن در وضو، امواج مغزی در ایده آل ترین حالت قرار می گیرند. علاوه بر آن حالت تمرکزی که در هنگام نماز در انسان به وجود می آید،تشعشع امواج آنها را به اندازه قابل توجهی بالا می بردو توانایی مغز را در تولید این امواج بالا می برد.

حالات نماز

۱- ایستادن در نماز:

ایستادن در نماز، باعث تقویت حالت تعادلی بدن شدهو قسمت مرکزی مخچه که محل کنترل اعمال و حرکات ارادی است را

تقویت می کند. این عمل باعث می شود تا فرد با صرف کمترین نیرو و انرژی به انجام صحیح حرکات بعدی بپردازد. نماز قسمت فوقانی بدن را پرورش داده و ستون مهره ها را تقویت کردهو آن را در حالت مستقسم نگاه می دارد.

وقتی چشمها در حالت نماز ثابت می ماند، جریان فکر هم خود به خود آرام شده و در نتیجه تمرکز فکر افزایش می یابد. ثابت ماندن چشم باعث بهبود ضعفو نواقصی چون نزدیک بینی می شود و به لحاظ روانی باعث افزایش مقاومت عصبی فرد شده و بی خوابی و افکار نا آرام را از انسان دور می کند.

۲- رکوع در نماز:

تقویت ماهیچه های شکم، حفظ سلامت دستگاه گوارش و رفع یبویت مزمن، سوء هاضمه و بی اشتهایی از خواص رکوع در نماز است.کارشناسان می گویند در حالت رکوع ماهیچه های اطراف ستون مهره ها منبسط می شود که در تعادل و آرام کردن سمپاتیک موثر است.مدت زمان خواندن ذکر رکوع نیز باعث تقویت عظلات صورت، گردن، ساق پا و رانها می شود و به این ترتیب به جریان خون در قسمتهای مختلف بدن سرعت می بخشد. تنظیم متابولیسم بدن، فراهم نمودن زمینه از بین رفتن اکثر بیماریها از بدن،کمک به افزایش حالت استواری و استحکام مغز از دیگر خواص رکوع در نماز است.

۳- سجده در نماز:

سجده، ستون مهره های بدن را تقویت کرده و درد های سیاتیک را آرام می کند. سجده علاوه بر از بین بردن یبوست و سوء هاضمه، پرده دیافراگم را تقویت کردهو به دفع مواد زاید بدن به دلیل فشرده شدن منطقه شکمی کمک می کند. سجده همچنین باعث افزایش جریان خون در سر شده،که این امر با تغذیه غدد باعث حفظ شادابی، زیبایی و طزاوت پوست می شود. حالات سجده به واسطه باز کردن مهره ها از یکدیگر، باعث کشیده شدن اعصابیکهقسمتهای مختلف بدن را به مغز وصل می کند شده و این اعصاب رادر یک حالت تعادلی قرار می دهد که این امر برای سلامت انسان بسیار حائز اهمیت است.

اگر فاصله مهر از نمازگزار به اندازه حدودا یک وجب جلوتر از حالت معمولی باشد، کشش بیشتری در کمر حس می شود که باعث مداوای کسانی که دیسک و یا ناراحتیکمر دارند می شود. و اگر کسی که سالم است این کار را انجام دهد، هیچ گاه دچار دیسک و ناراحتی کمر نمی شود.سجده باعث آسودگی و آرامش در فرد شده و عصبانیت را تسکین می دهد.

سجده قدرت درک و فهم را زیاد می کند. دلیلش این است که در سجده به پیشانی ما فشار می آید و باعث می شود که کاملا روی پیشانی متمرکز شویم( اگر در این حالت به نوک بینی مان نگاه کنیم، خود به خود به پیشانی فشار می آید ) و این امر اگر با دقت و تمرکز زیاد صورت گیرد، بعد از مدت طولانی سبب بیداری چشم بصیرت شخص می گردد. در علوم ماوراءالطبیعه به این چشم، چشم سوم گویندکه بین دو ابرو و چشم واقع شده است. در علوم یوگا نیز به چاکرای “آجنا” معروف است. هدف یک یوگی مشتعل کردن انرژی روحانی در چاکراها بلاخص چاکرای آجناست.که بتواند بدون دو چشم طبیعی ببیند. امروز حتی پزشکان روانشناس نیز مبلغان متجدد دین شده‌اند و گرویدن به دین را توصیه می‌نمایند.یکی از فواید ظاهری نماز و سجده‌های مستحبی و طولانی در نماز شبپیشگیری از بروز بیماری آرتروز است،

زیرا حرکات فیزیکی ویژه‌یی را انجام می‌دهد، در نماز نافله‌ی شب چون فرد در دل شب از خواب بیدار می‌شود و سد استراحت طولانی را در بستر نرم و راحت می‌شکندو حرکات فیزیکی نماز را انجام می‌دهد، جلوی ابتلاء به آرتروز گردن و کمر را  می‌گیرد. در سجده‌های مستحبی طولانی به دلیل اینکه دستها از آرنج تا کف دست روی زمین قرار می‌گیرد و شکم به سمت پایین کشیده می‌شودو پیشانی و گونه‌ها در چند جهت روی مهر یا زمین قرار می‌گیرد، شرایطی ایجاد می‌شود تا از بروز آرتروز مهره‌های گردن و کمر جلوگیری گردد. از طرفی وقتی پیشانی به مدت طولانی روی مهر یا روی زمین قرار گیرد بدن حالتی پیدا می‌کند که بارو رسپتورهای (Baroreceptor) جدار آئورت و جدار عروق کاروتید گردن در اثر برخورد ستون خون تحریک شده و ازطریق ایجاد سیگنال‌های عصبی مانع افزایش فشارخوندر فرد نمازگزار می‌شود، از سوی دیگر در سجده‌های مستحبی طولانی،اگر در قوس شریان آئورت کلسیم به تازگی رسوب کرده باشد، آن را از جا می‌کند ومانع آهکی شدن یا کلسیفیه‌شدن (Calcifie) جدار قوس آئورت می‌شود.

از نظر مذهبی در تمام کتاب‌های دعا و نیایش اشاره شده که هنگام دعا کف دست‌ها باید به طرف آسمان باشد و علت علمی آن را ذکر نکرده‌اند، استادان مانیوتیزم علاوه بر اعتقاد شخصی،خودشان اینطور آموزشی می‌دهند که همیشه سیاله‌ی عصبیاز نوک انگشتان و کف دستها خارج می‌شود وآموزش می‌دهندکه هنگام هر نوع معالجه یا رفع هر گونه دردی باید کف دست را بر موضع دردناک گذاشت.وقتی کف دستها به طرف آسمان قرار می‌گیرد مقداری از مانتیزورهای موجود در هوا و فضا از کف دست‌ها جذب بدن می‌شود و به عکس چنانچه کف دست به طرف زمین باشدمعتقد هستند که مقداری از مغناطیس شخص از بدن خارج شده و جذب زمین می‌شود.

http://namazyar.limooblog.com/

آنگونه كه از تصاوير به دست آمده از ميدان مغناطيسي زمين پيداست،به طور شگفت‌انگيزي اگر انسان در هر نقطه از زمين رو به قبله بايستد،ميدان مغناطيسي بدنش بر ميدان مغناطيسي زمين منطبق مي‌گردد و در مدتي كه در نماز است ميدان بدنش منظم مي‌شود.

يكي از نكات بسيار جالبي كه پروفسور بور به آن دست يافته بود اين بود كه دريافته بود كه در بدن تمام دانشجويان مؤنث ماهي يكبار تغيير ولتاژ شديد ايجاد مي‌شود و ميدان بدن به منظم‌ترين حالت خود ميرسد و به همين دليل است كه زنان نيازي ندارند در اين مدت نماز بخوانند.

اخيرا هم كشف شده است كه علت اين‌كه قلب زنان منظم‌تر و قوي‌تر از مردان مي‌زند که دليل آن همين تغيير ولتاژ هست.

 نماز و بارهاي الكتريكي:همانطور كه قبلا اشاره شد بارهاي زائدي كه در اثر تحريكات الكتريكي اعصاب به وجود مي آيند هم شبيه ميدان بدن و هم بر امواج مغزي اثر سو دارند. و اين اثرات در نواحي‌اي كه اعصاب در آن تحرك بيشتري دارند،خطرات جدي‌تري ايجاد مي‌كنند و بايد هرچه سريعتر از آن نواحي دور شوند.به طرز حيرت‌آوري مي‌بينيم كه اين نواحي دقيقا نواحي هستند كه در وضو شسته مي‌شوند و بنابر تحقيقات صورت گرفته بهترين راه دفع اين بارهاي زائد استفاده از يک ماده رساناست كه سريعترين و ارزانترين و بي‌ضررترين ماده براي اين كار آب است و جالب اينجاست كه آب هرچه خالص‌تر باشد سريعتر بارهاي ساكن را از بدن ما به اطراف گسيل مي‌دهد و هيچ مايعي مثل آب خالصي كه در وضو به انسان سفارش شده (آب کر) اين اثر را ندارد.

نمازو امواج مغزي:با دفع بارهاي زائد بدن در وضو، امواج مغزي درايده‌ال‌ترين حالت قرار ميگيرند.علاوه برآن حالت تمركزي كه در هنگام نماز در انسان به وجود مي‌آيد،تشعشع امواج آلفا را به اندازه قابل توجهي بالا مي‌برد و توانايي مغز را در توليد اين امواج بالا مي‌برد.

تابه حال از خود پرسیده اید که مرکز مغناطیس زمین کجاست؟

بله مرکز مغناطیس زمین همان کعبه است. 

آنگونه که از تصاویر بدست آمده از میدان مغناطیسی زمین پیداست،بطور شگفت انگیزی اگر انسان در هر نقطه از زمین روبه قبله بایستد،میدان مغناطیسی بدنش بر میدان مغناطیسی زمین منطبق میگردد و در مدتی که در نماز است میدان بدنش منظم می شود.

http://namazyar.limooblog.com/